youtube
instagram
  • Geoportal
Nieruchomości Honest Broker
Drukarnia Międzychód
Prestige - przesyłki kurierskie
Hurtownia Spożywcza - Piotr Duszny
Kabiny, brodziki
Multiagencja Ubezpieczeniowa Lucyna Kaźmierczak
SCHEDPOL Sp. z o.o. Międzychód, ul. Przemysłowa 2
Biuro Rachunkowe KMJ ZWIĄZEK
Bank Spółdzielczy Pojezierza Międzychodzko-Sierakowskiego
NIERUCHOMOŚCI-MIĘDZYCHÓD
Pracownia badań psychologicznych
TomSchool
Firma hBp-Likvor s.c. Robert Prajs, Jan Budka
Okregowa Stacja Kontroli Pojazdów
Christianapol Meble Polska

Sołtys:
Beata Mielcarek
Gralewo 25
64 - 421 Kamionna
 

PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI GRALEWO


Gralewo*

Wieś sołecka, położona 8 km na pd.-wsch. od M-du, przy lokalnej drodze z Głażewa do Prusimia, na obszarze otuliny Pszczewskiego Parku Krajobrazowego.

Nazwa Gralowo pojawiła się po raz pierwszym w dokumencie antydatowanym na 1408 r. Jednakże w 1416 r. pisano na pewno Gralewo, w 1421 r. nawet – Kralewo, w 1499 r. – Gralyewo, 1750 r. – Gralewo. W XIX w. upowszechniła się forma Grolewo, być może pod wpływem niem. n. urzędowej Grolewo Vw. Tłumacząc n. Gralewa pod Raciążem (1403 r. – Grolewo, 1415 r. – Gralewo), S. Rospond zalicza ją do dzierżawczych od nazwiska Grala, to zaś od słowa gral = «muzykant, pieśniarz». Jeżeli zapis z 1421 r. – Kralewo nie był przypadkiem, może rację ma niem. onomasta E. Mucke, który w odniesieniu do Gralewa, gm. Santok (1337 r. – Gralow) genezy nazwy upatruje w słowiańskim słowie kral, czyli «król»? Nazwa ta dzierżawcza znaczyłaby więc tyle co «gród, zamek króla».

Niegdyś była jednak własność klasztoru paradyskiego. W latach 1256-63 cystersi weszli w posiadanie lasu i osady Suchcino [Suhcino]. W 1261 r. Bolesław Pobożny zatwierdził klasztorowi posiadłość Camonca leżącą in districtu Camone. Obie te zaginione miejscowości lokalizuje się dziś na pd. od M-du, w okolicy Gralewa. Administrowanie tak odległym obszarem nastręczało klasztorowi zapewne wiele kłopotów, więc pewnie bez oporów zgodził się on zamienić posiadłości Mnych, Gralowo, Zawlostowo alias Camonca, Suchcino et Pszeradz (Przyrośl) na należące do Dobrogosta z Prusimia Rogaczewo Wielkie w pow. kościańskim i 150 grzywien praskich dopłaty w ratach pod warunkiem, że król wyrazi zgodę na tę zamianę. Dokument, który miał być opatrzony pieczęcią Dobrogosta i jego ojca Stanisława z Kolna, zachował się (do 1945 r.) w niedatowanym, przeciętym oryginale bez śladów pieczęci, z dopisaną na odwrocie późną ręką datą 1408. Wszystko to wskazuje, że transakcja chwilowo nie została zrealizowana, zaś w 1416-18 r. opat paradyski występował jako właściciel Gralewa i Miłostowa, zaś Dobrogost Koleński z Prusimia († 1452), który jeszcze w 1413 r. pisał się z Rogaczewa, był jego pełnomocnikiem. W czasie sporów granicznych w 1423 r. Dobrogost, zapewne w imieniu opata, zajął w Gralewie 4 konie Wierzbięcie i Piotrowi z Tuczęp. W 1425 r. Dobrogost oznajmił, że opat z Paradyża dał mu dożywotnio ½ dochodów ze wsi Gtalewo, Miłostowo i  Przerost (Przyrośl), pod warunkiem, aby bronił dóbr klasztornych i ponosił ½ nakładów tam, gdzie pobiera dochody oraz zobowiązał się, że tych praw nie odstąpi innej osobie i że nie przyjmie od króla pozwolenia, aby po jego śmierci jego synowie mogli nadal pobierać wspomniane dochody. 10 lat później, w 1435 r. woźny zapowiedział dziedziny Prusim, Mnichy, Gralewi i Miłostowo, które należały w połowie do Dobrogosta, a w połowie do klasztoru. Z tego samego roku pochodzi układ, w którym opat oddawał w dożywocie Dobrogostowi Koleńskiemu połowy Gralewo i Miłostowa, a on te połowy po swej śmierci oddawał klasztorowi. Również w 1435 r. starosta gen. Wlkp. oznajmił, że Dobrogost swe części (przez pomyłkę chyba nazwane dziedzicznymi) daje klasztorowi po swej śmierci.

Być może Gralewo wróciło do klasztoru, ale niebawem znalazło się w posiadaniu wojewody kaliskiego Stanisława z Ostroroga († 1476/77), który w 1434 r. wszedł w posiadanie Tuczęp i dóbr trzcielskich, a przed 1449 r. – połowy dóbr m-dzkich. Jeszcze w 1461 r. wystąpił jako poręczyciel kmieci z Gralewa i Tuczęp, zaś w 1466 r. dał on te wsie Sędziwojowi niegdyś Grodziskiemu († 1467) w zamian za ½ miasta Grodzisk z połową przedmieści i wsiami Kobylniki, Kąkolewo i Zdrój w pow. kościańskim. Osiadłszy w Mnichach, Sędzwój dał początek rodowi Mniskich, herbu Nałęcz. Syn Sędziwoja, Stanisław Mniski († 1512/1524) sprzedał w 1475 r. Mikołajowi Strykowskiemu ½ wsi Gralewo i młyn w Miłostowie za 200 grzywien z zastrz. prawa wykupu. Z kolei Mikołaj Strykowski, czyli Kamieński, Kamieniecki, z Kamionnej odstąpił w 1480 r. na tych samych prawach ½ wsi Gralewo za 180 grzywien Maciejowi Zielątkowskiemu. Ten z kolei odstąpił swe prawa w 1488 r. córkom, pannom Dorocie, Katarzynie i Małgorzacie.

Przed 1492 r. musiało dojść do wykupu zastawu, bowiem Stanisław Mniski wraz bratem Marcinem, dzieląc się ojcowizną, otrzymali m. in. po ½ wsi Gralewo. Wdowa po Stanisławie, Anna, wraz z synami Dobrogostem i Stanisławem Mniskimi sprzedała w 1424 r. mensjonarzom kościoła par. w Sierakowie 8 grzywien czynszu rocznego od sumy głównej 100 grzywien na wsiach Mnichy oraz ½ Tuczęp, Gralewa i Miłostowa. Kolejny syn, Andrzej Mniski, zapisał w 1540 r. żonie Jadwidze Mrowińskiej po 260 grzywien posagu i wiana na ½ części działów z braćmi, m.in. w Gralewie. Z kolei w 1548 r. jego brat, Mikołaj Mniski, zapisał żonie Zofii Strzeleckiej po 350 grzywien wiana i posagu, na swych częściach m. in. w Gralewie.

Jedna z córek Stanisława i Anny, Zofia Mniska poślubiła przed 1500 r. Michała Prusimskiego (nb. wnuka Dobrogosta), któremu Stanisław tytułem posagu zastawił w 1500 r. swą połowę Gralewa wraz z całym sołectwem za 100 grzywien i zobowiązał się bronić go od roszczeń innych osób. W 1505 r. Zofia miała skwitować odbiór majątku po ojcu i matce w Mnichach, Tuczępach, Miłostowie i Gralewie. Jej siostra Helena Mniska przed 1543 r. została żoną Jana Belęckiego (Bylęckiego), alias Lutomskiego, syna zm. (po 1530) Wojciecha Bylęckiego i Klary Sobockiej († po 1552). Jan Bylęcki wystąpił w latach 1546-55 jako właściciel (części?) Gralewa. Jego synem i sukcesorem był Maciej Belęcki (Bylęcki), wspominany w latach 1573-80. Wdowa po Janie wyszła w 1559 r. ponownie za mąż za Baltazara Gorzyckiego.

Z kolei część Marcina Mniskiego († po 1494) odziedziczyła jego córka, Helena Mniska, żona Stanisława Krzyszkowskiego, która w 1510 r. za zgodą króla zapisała na swych wsiach 200 grzywien dla kolegium wikariuszy w Koźminie. W 1529 r. sprzedała ona część Gralewa Marcinowi Kunińskiemu za 150 grzywien z prawem odkupu. Musiało dojść do wykupu zastawu, gdyż Mikołaj Krzyszkowski, syn Stanisława, w latach 1536-38 dwukrotnie zapisał swej żonie Katarzynie Nojewskiej po 210 grzywien wiana i posagu m.in. na części Gralewa wynikającej z podziałów z braćmi.

W poł. XVI w. głównym gospodarzem Gralewa jawi się Jan Belęcki, który w 1546 r. zadbał o odnowienie granic z Mnichami i Tuczępami, pozywając Mikołaja Mniskiego (teraz z Mnich) oraz Mikołaja Krzyszkowskiego i Andrzeja Mniskiego (z Tuczęp). W 1555 r. zawarta została ugoda między Janem Bylęckim a Andrzejem i Mikołajem Mniskim, teraz z Miłostowa.

Z kolei stronami ugody z 1573 r. w sprawie kopca narożnego Gralewa, Tuczęp i Miłostowa byli Maciej Bylęcki oraz Stanisław i Jan Mniscy, synowie Mikołaja, z Miłostowa. Bylęcki oddał Mniskim 3 łąki kmiece w Gralewie. Dlatego więc płatnikiem poboru z był tu w l. 1577 i 1580 r. również Jan Mniski, nb. bliski kuzyn Bylęckiego. J. Mniski miał w 1580 r. 5 półłanów, Bylęcki – 4 półłany, 1 półłan opustoszały, 3 zagrodników i młyn.

Nie znamy losów Gralewa przez następne 100-150 lat. W XVIII w. pojawiła się tu rodzina von Hase [Haase], która od XVI w. mieszkała w Wielkopolsce, spolonizowała się i skatolicyzowała, a od końca XVII w. mieszkała w Lewicach. W 1742 r. Gralewo tytułem zastawu posiadała Ludwika Haza, żona Jana Twardowskiego. Do poł. XVIII w. Mnichy z Gralewem i folwarkiem Dąbrówka posiadał Jerzy Sebastian Haza z Radlic (Radlica Haza), który opuszczając te dziedziny spisał 14.09.1750 r. inwentarz. W następnych latach Gralewo, które ze wsi stało się folwarkiem, nadal należało do majątku w Mnichach.

Dawny majątek stanowi główną część obecnej wsi. W przeszłości nigdy tu nie było rezydencji szlacheckiej. Wg opisu z 1750 r., dwór w Gralewie o 2 izbach i komorach, stodoły 2, obora dobra z sypaniem, owczarnia noworeperowana, w której się znajduje owiec w Gralewie in nro [w liczbie] 500, ad vinidicandum od impp. Twardoskiego, Rozbickiego i Zajdlica jmp. Haza, które za posesyi jego były, zostawuje.

Jest to wieś-ulicówka. Pod koniec XV w. podupadła, bo w 1499 r. figurowała w wykazie zaległości podatkowych. Po 1522 r. musiało się tu coś znowu stać, skoro miejscowy krezus uznał za stosowne w pośpiechu zakopać swój skarb i nigdy go nie odnalazł. Dopiero 28.04.1975 r. traktorzysta wyorał naczynie zawierające ok. 5200 monet (ok. 7 kg) z okresu Jagiellonów (grosze W. Jagiełły, Kazimierza Jagiellończyka, grosze i denary Jana Olbrachta, Aleksandra i Zygmunta I, grosze bite w Świdnicy). Jednakże jeszcze w połowie XVIII w. Gralewo nazywane było wsią. Później w nieznanych okolicznościach przekształcona została w folwark, zapewne przed 1846 r., także w 1912 r. Obecna wieś jest zapewne wynikiem parcelacji folwarku.

W 1508 r. wiardunki wojenne płacono tu z 4½ ł., w 1510 r. pobór z 4 łanów, w 1563 r. z – 6 ł., w 1564 r. – dziesięcina z 10 łanów, w 1580 r. pobór z 10 półłanów (5 ł.), w tym 1 opusztoszały i zagrodników. W 1750 r. wieś tworzyło 4 kmieci, 3 półśledników (półłanowców) i 3 wolnych ludzi (niepoddanych), karczmarz, kowal, młynarz i owczarz. Wolne stały dwie chałupy, w tym pastucha krów [skotarska]. Pańszczyzna w poł. XVIII w. była zróżnicowana i określona indywidualnie Ponadto kmiecie i półślednicy stróży mieć powinni i jemuż płacić, czyli opłacać wspólnie stróża (w majątku?). W 1837 r. było tu 16 dymów, w 1871 r. – 14, w 1885 r. – 13, 1905 r. – 12, ale w 1982 r. – 25.

W 1837 r. osada liczyła 160 mieszk., w 1871 r. – 146, 1885 r. – 121, 1905 r. – 116. W XX wieku było tu trochę ludniej, 1970 r. spisano tu 154 osoby, ale w 1978 r. – 136, a w 1988 r. – 128. Tyle samo ludzi mieszkało tu w 2003 r. Wieś zawsze należała do parafii Kamionna w (archi)diec. poznańskiej, co znajduje potwierdzenie od 1508 r. Parafia ewangelicka znajdowała się w M-dzie, w latach 1896-97 – w Mechnaczu, od 1898 r. w Miłostowie.

Karczma wspomniana została w 1563 r. W 1750 r. karczmarz okupny za kontraktem siedzi i czynszuje, na prośbę do dworu do żniw iść powinien. W 1546 r. w pobliżu Gralewa istniała kuźnica Hamrzysko. Kowal w samej wsi, po raz pierwszy wspomniany w 1750 r., za kontraktem siedzi, ma rolę półśledniczą, tedy powinien pługi, wozy ratajskie do Mnichów [tam nie było kowala] i co dwór rozkaże, zrobić. Wspomniano też poddanego Adama kowala, ale to chyba przydomek. Nowo zbudowany młyn na Kamionce wspomniany już w 1416 r. To prawdopodobnie późniejsza Papiernia. 17.02.1951 r. rozpoczęto tu budowę Państwowego Ośrodka Maszynowego (POM), który w 1958 r. przeniesiono do Bielska.

17.02.1919 r. Niemcy podjęli próbę przełamania linii obrony powstańców pod Gralewem. Starcie zakończyło się sukcesem powstańców, którzy posunęli się na odległość 5 km od centrum M-du. Była to ostatnia większa bitwa powstania wielkopolskiego.


 *opracowane na podstawie: "Monografia Międzychodu" Jerzy Zysnarski, lipiec 2005

  • 10 614
    LICZBA LUDNOŚCI MIASTA
  • 6,98
    POWIERZCHNIA MIASTA W KM2
  • 1378
    UZYSKANIE PRAW MIEJSKICH
  • 18 633
    LICZBA LUDNOŚCI GMINY
  • 306,25
    POWIERZCHNIA GMINY W KM2