youtube
instagram

Sołtys:
Jarosław Kucharczyk
 

PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI TUCZĘPY


Tuczępy*

Wieś sołecka leżąca 5 km na pd.-wsch. od Kamionnej, w bezpośrednim sąsiedztwie Mnichów (2 km) i Mniszek (0.5 km), na wsch. skraju gminy. Na terenie sołectwa znajduje się dawna leśniczówka Papiernia.

Sama wieś znana od końca XIV w. Jej trudna nazwa zapisana została w 1404 i 1408 r. jako Tuczamp, w 1499 r. – Thuczap, w 1547 r. wzmiankowano stagnum Thuczampsky Sthaw in Thuczamp, w 1580 r. – Tuczep, w 1608 r. – pod Thuczempięm, w 1837 r. – Tuczempy, w SGKP – Tuczępy, wspominając jednocześnie mylnie Turzep, niekiedy Turząp oraz n. urzędową Tutschempe, zaś ks. Kozierowski (1916) – Tuczępy a. Tuczęp. Kanonik z Winnogóry, powołując się na zaginioną wieś pod Drezdenkiem oraz Tuczapy, pow. hrubieszowski, jaworowski, Tuczępy pow. stopnicki, jarosławski, objaśniał: Nazwy tegoż typu co Tubądzin, Tuklęcz, Tumiad, Tupadły, Turady, w takim razie por. alternacye Tuczępy: Czępiń, Tuklęcz: Klęcz i Klęka, Tubądzin: Będzin. W postaci Tuczępy tkwi ten sam źródłosłów co w słowie czępieć. Czeskie Tučapy, Tukleky, Tupadly [...] podobnie jak Vyčapy, Vykleky. A ponieważ czępieć, czupieć znaczy tyle co «kucać», nazwę w ten sposób można objaśnić jako «tu kucnij». S. Rospond, objaśniając podkieleckie Tuczępy [1190 r. Tuczępy, u Długosza Tuczampi], wyprowadza tę nazwę od przezwiska Tuczępa, które z kolei wywodzi się od staropol. czasownika czępieć, czupieć. Jego zdaniem, ta nazwa rodowa ma swoje nierzadkie paralele: Tuczępy pod Grubieszowem i Tuczempy koło Jarosławia. Ludność wymawia Tuczępy koło Stopnicy jako tucepy, tucop, tucepskie. Obowiązujący przymiotnik – tuczępski.

Najstarszym znanym właścicielem wsi był Mikołaj (Mikosz) Tuczępski († po 1413), kasztelan drużyński, który w latach 1393-1408 r., a od 1397 r. reprezentowany przez syna Bietkę – procesował się ze Stoszami z Przytocznej o swą część tej wsi. W 1393 r. został przez Stoszów nawet uwięziony, za co zażądał 200 grzywien odszkodowania i dodatkowo 100 grzywien. W 1397 r. sam wygnał Jadwigę Przetocką z jej dziedziny w Przytocznej, wygrał jednak w 1398 r. wytoczony przez nią proces, uzyskując 80 kóp groszy na dziedzinie w Przytocznej. W 1403 r. wygrał inny proces z Jadwigą Przetocką, oskarżony o utopienie jej syna. W 1399 r. wytoczył proces Dobiesławowi Kwileckiemu z Kwilcza o to, iż ten poranił 2 jego kmieci. Różne procesy z Kwileckim toczyły się do 1404 r. W 1403 r. jedną ze stron procesu o rozgraniczenie dóbr, czyli o ujazd, był również opat paradyski Jan. W 1403 r. Mikołaj wytoczył proces Dobrogostowi z Kamionnej, który zalał mu łąki. Mikołaj zapewne osiadł w końcu w Przytocznej, gdyż w 1404 r., gdy z roszczeniami do Tuczępów wystąpił Wierzbięta z Rozbitka, jego przeciwnikiem był już Bietka z Tuczępów W 1408 r. wieś jawi się posiadłością wszystkich synów Mikołaja – Tyfana, Wierzbięty, Bieniaka i Bietki. W 1418 r. wspomniani zostali Tyfan i Bietka, a w 1423 r. – Wierzbięta i (jego syn?) Piotr z Tuczępów oraz dzieci zm. Tyfana. Ok. 1419 na dobra tuczępskie napadł Dobrogost z Kolna Prusimski, który wspomagany przez 2 szlachciców i 1 człowieka niższego stanu zabrał bydło, zabijając na miejscu 2 sztuki. Bietka i Wierzbięta procesowali się z nim o to w latach 1419-23. W 1423 r. w Gralewie Dobrogost zabrał Wierzbięcie i Piotrowi z T. 4 konie.

W 1434 r. właścicielami wsi zostali Stanisław z Ostroroga († 1476/77) i jego brat Dobrogost († 1478/79). Właśnie w 1434 r. sądy ziemskie poznański i kościański przyznały im moc wieczystą dokumentu nabycia wsi Tuczępy oraz miasta Trzciel z zamkiem i wsiami Jabłonka, Rybojady i Siercz. Już w 1449 r. Stanisław miał prawo do całej tej wsi, gdyż m. in. na niej zapisał posag i wiano swej żony Beaty. Gdy kmiecie z Tuczępów i Gralewa procesowali się z plebanem Janem z Kamionnej, Stanisław z Ostroroga wystąpił jeszcze w 1461 r. jako ich poręczyciel kmieci. W 1466 r. drogą zamiany w posiadanie Tuczępów, a także Miłostowo, Gralewo i Mnichy wszedł Sędziwój niegdyś Grodzicki († 1467), który osiadł z rodziną w Mnichach, stąd nazwisko jego potomnych. W 1492 r. podziału dóbr dokonali dwaj jego ostatni synowie Marcin i Stanisław Mniscy.

W 1515 r. w posiadanie połowy Tuczępów wszedł Stanisław Krzyszkowski, zięć Marcina. Spośród jego synów z Tuczępami związani byli Mikołaj, który w 1536 r. zapisał żonie Katarzynie Nojewskiej († po 1575) posag i wiano m.in. na należnej mu części wsi, oraz Jan Krzyszkowski wspomniany tu jeszcze w 1547 r. Swoje działy w Tuczępach mieli też synowie Stanisława: Dobrogost Mniski, który już w 1520 r. oddał Stanisławowi Krzyszkowskiemu 2 łąki w Tuczępach w zamian za łan w Miłostowie, Andrzej Mniski († po 1567), który zapisywał tu w 1540 i 1549 r. posag i wiano swej żonie Jadwidze Mrowińskiej († po 1579), oraz Mikołaj Mniski († 1557), mąż Zofii Strzeleckiej († po 1585), której w 1548 r. zapisał posag i wiano m.in. także na części Tuczępów. W 1557 r. pewne czynności w wykonywali tu Andrzej Mniski i jego bratowa, Zofia Mniska, wdowa po Mikołaju. W 1580 r. płatnikami poboru byli Jan Strzelecki (4 półłanki i 1 komornik) i Stanisław Prusimski (6 półłanków, 2 zagrodników i owczarz). Ich paralele rodzinne z poprzednikami trudno ustalić.

Trudno odtworzyć też dalsze losy Tuczępów. W końcu XVIII w. dziedziczył je Wincenty Prusimski, starościc obornicki, do którego należały też Mniszki. W nieznanych bliżej okolicznościach jeszcze przed 1846 r dominium to przeszło na Unrugów i pozostawało w ich rękach również w okresie międzywojennym. W końcu XIX w. dziedzicem Tuczępów był Hugo von Unruh. Ostatnim właścicielem był Erich von Unruh, były oficer (źródła nie precyzują pruski czy polski). Jego jedyny syn Peter-Christoph von Unruh padł w czasie ostatniej wojny na froncie wschodnim. Po wojnie majątek został prawdopodobnie znacjonalizowany i w latach 40. wchodził zapewne w skład zespołu Państwowych Nieruchomości Ziemskich w Mnichach.

Dominium dworskie z folwarkami w Mniszkach i Miłostówku obejmowało w 1890 r. 1153 ha [772 roli, 55 łąk, 257 lasu), gorzelnia, nabiał, tucz bydła], w 1908 r. – 1151,4 ha. W samych Tuczępach dwór obejmował 10 domów i 138 osób. Majątek, posiadający za czasów pruskich status majątku rycerskiego, znajdował się w pd. części wsi. W okresie międzywojennym zasłynął strajkiem rolnym, zorganizowanym w 1922 r. przez Związek Zawodowy Robotników Rolnych i Leśnych. W odwecie zawieszono wypłaty. Właściciel majątku wygrał jednak wytoczony mu proces sądowy.

W 1546 r. granica między Tuczępami i Mnichami a Gralewem biegła strugą Kamionką aż do miejsca narożnego z  Gralewem i Mnichami w pobliżu młyna zw. Tuczępski, i dalej tą samą strugą do kopca granicznego z Gralewem i Miłostowem przy miejscu zw. Dębieczyńska Sieka [Dambieczynska szchyka]. Kopiec ten wspominano jeszcze w latach 1555 i 1573. Wieś mimo dworskiego statusu zachowała w dużej części chłopski charakter. W 1580 r. było tu 10 półłanków, czyli 10 kmieci na pół łanie (pół śladzie) ziemi, 2 zagrodników, 1 komornik. W końcu XIX w. okręg wiejski wraz z częścią włościańską na Małych Mnichach obejmował 252 ha (208 roli, 23 łąk i 7 lasu), w 1908 r. – 253,3 ha. W 1905 r. spisano tu 72 gospodarstwa domowe, w tym 30 w gminie wiejskiej.

W 1837 r. wieś liczyła 21 dymów, w 1885 r. – 32 domy, ale tylko 14 w części obejmującej gminę wiejską, w 1905 r. – dzisiejsza wieś liczyła 24 domy. W 1982 r. – 25. W 1837 r. mieszkało tu 207 osób, w 1878 r. – 300,  w 1885 r. – 401, w 1905 r. – 325. W 1970 r. wieś liczyła   144 mieszkańców, w 1978 r. – 159, w 1988 r.  – 150, w 2003 r. – 137. W końcu XIX w. przeważała ludność katolicka. Protestanci stanowili w 1885 r. 33,3% mieszkańców okręgu wiejskiego i 31,7% mieszkańców okręgu dworskiego, w 1905 r. – 30,5% i  33,2%. Wszyscy protestanci byli Niemcami, katolicy tylko nieliczni. W gminie mieszkało wówczas 107 Polaków, w okręgu dworskim – 146, łącznie stanowili oni 63,9% mieszkańców. Niemal od zarania wsi należała ona do parafii w Kamionnej, diecezja poznańska. Fakt ten pośrednio potwierdza spór kmieci z plebanem w 1461 r., a także rejestry z 1580 r. Protestanci należeli do parafii ewangelickiej w M-dzie 1.01.1896 r. utworzono nową gminę kościelną w Miłostowie, do której włączono prot. mieszkańców Tuczępów.  W końcu XIX w. szkoła ewangelicka znajdowała się w Mniszkach, katolicka – w Mnichach.

W 1420 r. wspomniany został Jan młynarz, poddany Tyfana z Tuczępów, prawdopodobnie więc też stąd. Dobrogost z Kolna miał mu wtedy zapłacić za 2 kamienie młyńskie. W 1546 r. wspomniany Tuczępski Młyn w pobliżu kopca granicznego nad Kamionką. W 1547 r. połowę młyna i stawu w Tuczępach od Jana Krzyszkowskiego za 400 grzywien z zastrz. prawa wykupu kupił Dobiesław Rozbicki z Lewic, który 10 lat później zwrócił go za 800 grzywien Andrzejowi Mniskiemu i Zofii, wdowie po Mikołaju Mniskim. W 1837 r. Tuczemski młyn składał się z 1 budynku i liczył 10 mieszkańców. Pod tą n. nieznany XIX-wiecznym mapom.

Być może po wojnie majątek PNZ został rozparcelowany, może na zasadach spółdzielczych, ale trudno stwierdzić choćby rzeczowy związek majątku z późniejszą spółdzielnią. Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna (RSP), specjalizująca się w hodowli owiec, weszła w skład utworzonego 28.06.1977 r. Rolniczego Kombinatu Spółdzielczego „Rolniczy Trud” w Łowyniu. Przez wiele lat funkcjonował tu tylko Rolniczy Zespół Spółdzielczy, obecnie znowu RSP „Nowe Życie”.

W 1988 r. powstało KGW, w 1998 r. koło to liczyło 35 kobiet i 3 mężczyzn, przewodniczącą była Irena Wachowiak.

Papiernia to dawny młyn nad Kamionką, w nowszych czasach – leśniczówka, położona 2 km na pd.-zach od wsi. Młyn w przeszłości należący do Gralewa, stad Młyn gralewski w 1750 r., a  na mapie z 1790 r. – Grolower M., choć w 1780 r. także – Grosse M. [= duży]. Na mapie z 1834 r. – młyn Grolewo, z 1836 r. – Grolewko, ale już w 1846 r. – Grolewska papiernia mł. Urzędowa n. folwarku i leśnictwa na przełomie XIX i XX w. brzmiała Papiermühle. Stąd – Papiernia. Tradycje gralewskich młynów na Kamionce sięgają jednak początków XV w., choć nie ma pewności, czy chodzi o tę samą lokalizację. W 1416 r. nowo zbudowany, podobno przemocą na gruncie klasztornym młyn między Lewicami, Miłostowem i Lewicami był przedmiotem sporu między opatem paradyskim, właścicielem Gralewa i Miłostowa, a Piotrem Lewickim, który wygrał proces, ale już w 1418 r. sprawa wróciła na wokandę. Tym razem ustalono, że granicę obu dziedzin ustali opole[1]. W 1547 r. śladem młyna było już tylko porosłe łąką miejsce nad Kamionką, zwane Mlynysko. W efekcie procesu o odnowienie granicy między Mnichami a Gralewem Mikołaj Mniski dał Janowi Bylęckiemu swe części brzegu oraz koryta strugi [rippa et alveus al. Lozysko dictus Mlynysko in Gralewo], zezwalając jednocześnie na wzniesienie grobli, spiętrzenie wody i zalanie łąk w Młynisku. W miejscu dawnego młyna Bylęcki uzyskał prawo zbudowania młyna o 2 kołach, domu i zabudowań gospodarczych dla młynarza. Nie wiadomo jednak czy młyn ten powstał, gdyż w 1580 r. zarówno w Gralewie, jak też w Mnichach były młyny tylko 1-kołowe. W przypadku Gralewa był to młyn walnik. W 1750 r. wspomniano  Młyn gralewski z tartakiem. Wg inwentarza z 1750 r., powołujące się na wcześniejszy przywilej, powinien dać 2 małdry tej miary co i mniski do siewu i dla ratajów, także drzewo wyrabiać jak mniski, wieprza tuczyć aqlbo 15 tynf. dać. Jeżeli na lasach żołądź, bukiew się urodzi, powinien młynarz tak bydło, jako świnie swoje do Gralewa z młyna wygnać i nie zbierać żołędzi ani bukwi pod strafem 10 tal., co facit 60 zł i sfore ogarcząt wychować jako i w Mnichach. Przed 1846 r. młyn wodny przebudowany został na papierniczy, ale zgoła nic nie wiadomo o przetwórstwie papieru w tym miejscu. Przed 1890 r. założono tu folwark o nieznanym charakterze. Przed 1908 r. przekształcono go w leśniczówkę, która istnieje nadal. Jeszcze w 1837 r. były tu 2 dymy, w l. 1871-1905 – tylko 1 dom. W l. 1837-71 mieszkało tu 11 osób, w 1885 r. – 8, a w 1905 r. – tylko 2.


 [1] Jeden z ostatnich śladów dawnej słowiańskiej administracji, będącej związkiem terytorialno - sąsiedzkim, obejmującym kilkanaście wsi. Czyli rozstrzygnięcie sporu oddano zgromadzeniu wolnych osadników.

*opracowane na podstawie: "Monografia Międzychodu" Jerzy Zysnarski, lipiec 2005

  • 10 614
    LICZBA LUDNOŚCI MIASTA
  • 6,98
    POWIERZCHNIA MIASTA W KM2
  • 1378
    UZYSKANIE PRAW MIEJSKICH
  • 18 633
    LICZBA LUDNOŚCI GMINY
  • 306,25
    POWIERZCHNIA GMINY W KM2