youtube
instagram

Sołtys:
Dominika Marciniak

 

PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI KAMIONNA


KAMIONNA - WARTO WIEDZIEĆ, WARTO ZOBACZYĆ - materiał do pobrania 

Fundacja na rzecz obchodów 750 lecia Kamionny

O Kamionnie pisaliśmy już wiele razy. Bez wątpienia, jest to jedna z najstarszych miejscowości na Pojezierzu. Kiedy dokładnie powstała trudno określić. Natomiast pierwsze zapiski pochodzące z 1261 r. są wyznacznikiem obchodów 750 lecia istnienia Kamionny. Uroczystość tę obchodzić będziemy w 2011 r.

Aby przygotować się do tej ważnej uroczystości w 2006 r. powstała Fundacja obchodów 750 lecia Kamionny. Inicjatorem był wywodzący się z Kamionny Henryk Paech, do grona fundatorów dołączyli także Wojciech Cyranik i Eugeniusz Stańko. Jako główne cele Fundacja wyznaczyła sobie zorganizowanie obchodów 750 lecia, propagowanie historii Kamionny i wspomaganie rozwoju wspólnoty lokalnej. Chcąc zrealizować wspomniane cele powołano Zarząd Fundacji, który tworzą Jolanta Klawe  (prezes), Barbara Wittchen i Jarosław Cybulski oraz Radę Programową, na czele której stanęły Dorota Pakuła i Maria Paech. Zaproszenie do pracy w Radzie Programowej skierowane jest do wszystkich, którzy chcą pracować dla poprawy estetyki, zagospodarowania i upiększania Kamionny, tak aby miejscowość stanowiła wizytówkę Gminy i Powiatu. Dotychczas chęć działania  Radzie Programowej wyrazili: Sabina Krawczyk, Urszula Bromber, Lidia Górna, ks. Rafał Jarmuż, Ireneusz Sochacki, Romuald Paech, Łukasz Dobkiewicz, Wojciech Mamet, Sławomir Łapa, Jacek Wąchalski, Przemysław Przybylski. Mile widziani są ci, którzy zechcą włączyć się do działań.

Powstanie Centrum Sportowo –Rekreacyjnego to w dużej mierze zasługa grupy mieszkańców Kamionny. W 2005 r. zrealizowano oświetlenie kościoła – najstarszego zabytku Pojezierza. Koszty realizacji tego przedsięwzięcia wzięły na siebie rodziny Henryka Pecha, Stanisława Wylegały i Kazimierza Stefaniaka z Poznania. Niewielka część kosztów pokryła Fundacja. To pierwsze, i mam nadzieję nie ostatnie tak duże przedsięwzięcia które uda się zrealizować w Kamionnie. Do zrobienia jest wiele.

W najbliższym czasie, dzięki środkom zgromadzonym na koncie fundacji, przebudowie ulegnie otoczenie Centrum Sportowo – Rekreacyjnego. Wśród zamierzeń zaproponowanych przez Radę Programową znalazły się  różany skwerek, ogródek dydaktyczny, boisko do piłki plażowej, punkt widokowy na Dolinę Kamionki, ukwiecone uliczki i skwery w centrum wsi, poprawa estetyki wsi i każdego z gospodarstw, budowa małej architektury służącej mieszkańcom i turystom... Czasem niewiele potrzeba, aby było piękniej. Wystarczą chęci, zapał do pracy, czasem pomoc sąsiada. Liczymy nie tylko na to, że do działań włączą się wszyscy mieszkańcy, a i na wsparcie władz samorządowych.

Fundacja zaplanowała również wydanie książki o Kamionnie, jej ciekawych dziejach, wydarzeniach i mieszkańcach. Chcemy wrócić do tradycji organizowanych tu przed laty jarmarków, pochwalić się Berami. Warto przypomnieć, iż Bery – to zapustny zwyczaj kojarzący się wyłącznie z Kamionną. To tutaj od ostatniej soboty karnawału do wtorku krążą po Kamionnie przebierańcy. Najpierw najmłodsi (w sobotę, w poniedziałek – rusza młodzież a karnawałowe ostatki świętują najstarsi. Ich wizyta to wielka atrakcja i zwiastun szczęścia i powodzenia przez cały rok.

Warto wspomnieć, iż działalność fundacji opiera się na pracy społecznej, a gromadzone środki przeznaczane są i będą na działalność statutową i wyznaczone cele. Wszystkim, którzy zechcą wesprzeć grosikiem nasze konto z góry dziękujemy.

Jolanta Klawe


Plan Kamionny


Warto zobaczyć

Kościół parafialny – jednonawowy gotycki kościół wzniesiony w drugiej połowie XV wieku, ufundowany przez Mikołaja Kamieńskiego. Już w 1499 roku stała nowa świątynia, której wygląd niewiele zmienił się do dnia dzisiejszego. Kościół konsekrowano w 1580 r. W ścianach wmurowane są kule armatnie – pozostałość wojen szwedzkich. Dobudowana wieża przykryta jest ceglanym hełmem. Stojąc przy otaczającym kościół murze oporowym możemy podziwiać panoramę Doliny Kamionki. Wnętrze kościoła jest niezwykle bogate. Wyposażenie pochodzi z głównie z XVIII, częściowo jest jeszcze starsze. W ołtarzu głównym znajdują się dwa obrazy Matki Bożej z Dzieciątkiem i Matki Bożej Niepokalanie Poczętej oraz kurdybanowe antepedium. W ołtarzu bocznym ukazano Trójcę św. Wnętrze kościoła ozdabiają rzeźby aniołów, Jezusa na Krzyżu, Chrystusa Frasobliwego. W kościele znajdują się stylowe ławki, późnogotyckie stalle (z początku XVI w.) i ławy kolatorskie, rokokowa ambona oraz organy z XIX w. Wota pochodzące z XIV w. znajdujące się po obu stronach ołtarza świadczą o kulcie Matki Bożej, którego rozkwit przypada na okres od XIV - XVII w. W ostatnich latach kult ten ożywa na nowo.

Słup milowy – kamień w kształcie dzwonu, w XIX wieku ustawiany wzdłuż budowanych szos znaczył odległości. Kolejne słupy znajdowały się od siebie w odległości 1 mili pocztowej czyli 7532 m. Za przejazd pobierano opłaty tzw. myto. Kamień, który od 2002 r. stoi przy kościele to pozostałość po szosie wybudowanej w latach 1826-35, łączącej Poznań z Berlinem. Dyliżans pocztowy przejeżdżał przez Pniewy, Kamionnę, Skwierzynę i Kostrzyn.

Rynek – Budynek stojący w centrum to przebudowany ratusz. W jego sąsiedztwie znajdują się zabudowania dawnych stajni zabudowaniami stajennymi stanowiącymi zaplecze poczty dyliżansowej. Na rynku stoi figura św. Dominika. W Rynku możemy zobaczyć kilka domów zbudowanych jeszcze w XIX w. Mają konstrukcję szachulcową. Niezwykle malownicza jest brukowana ulica łącząca dolną i górną część wsi.  
Słup graniczny – upamiętnia miejsce, w którym do 1939 r. stał Pomnik Powstańców Wielkopolskich, ufundowany przez mieszkańców Kamionny.

Zespół Szkolno-Przedszkolny – mieści się w wybudowanej w 1963 r. „tysiąclatce”, rozbudowanej w latach osiemdziesiątych. Edukacją w tej placówce objętych jest ok. 130 dzieci z Kamionny i okolicznych wsi.  Szkoła Podstawowa nosi imię Powstańców Wielkopolskich. Uczniowie tej szkoły opiekują się stojącym przy placówce pomnikiem oraz mogiłami powstańców na miejscowym cmentarzu. Przy szkole znajduje się nowoczesny kompleks boisk sportowych i plac zabaw.


 Kamionna*

Dziś jest to duża wieś sołecka, niegdyś miasteczko. Miejscowość leży na wysokiej skarpie doliny Kamionki, przy drodze Gorzów - Poznań, 6 km na pd.-wsch. od M-du, na skraju otuliny Pszczewskiego Parku Krajobrazowego. W skład sołectwo wchodzą także Kamionna Folwark oraz Wiktorowo.

Znaleziono tu szydła i nożyk, prawdopodobnie pozostałości cmentarzyska o nieokreślonej chronologii. Cofa to historię wsi w nieznaną bliżej przeszłość. W XIII w. Kamionna była nawet centrum dystryktu Camone, niektórzy badacze wprost mówią o tzw. czole opola, czyli dawnej tradycyjnej formy organizacji państwa słowiańskiego. Przypuszcza się, że jako czoło opola Kamionna już w XII lub XIII w. przekształciła się w ośrodek miejski. W każdym razie prawa miejskie posiadała przed 1402 r., kiedy wspomniani zostali mieszczanie. W 1429 r. wymieniona jako opidum. Na przełomie XV/XVI w. zaliczało się do najmniejszych miast w Wielkopolsce. W 1458 r. Kamionna miała dostarczyć 3 pieszych na wyprawę malborską. W 1521 r. wspomniana w rejestrze wozów wojennych (formularz nie wypełniony). Prawa miejskie Kamionna traciła dwukrotnie. Po raz pierwszy pod koniec XVI w. (po 1582 r.) skutkiem zapewne dużego pożaru. W 1638 r. właściciel Kamionnej uzyskał od króla pozwolenie na przywrócenie jej praw miejskich. Taki przywilej wydany został w 1642 r. Brak śladów objęcia Kamionnej ordynacją miejską z 1808 r. czy też zrewidowanym porządkiem miejskim z 1831 r. Ostatecznie prawa miejskie utraciła w 1874 r. skutkiem zastoju gospodarczego, choć jeśli kondycję miasteczka mierzyć przyrostem ludności, to w II poł. XIX w. obserwujemy stały rozwój. Poczet burmistrzów miasteczka otwiera Jan Szydło, wspomniany w 1524 r. W przebudowanym XIX-wiecznym budynku dawnego ratusza mieścił się po wojnie bar GS.

Jeszcze na niem. mapie z XIX/XX w. miejscowość wciśnięta była między dawny gościniec poznańsko-berliński i spore jezioro, które leżało w nurcie Kamionki i miało ok. 700 m długości i ok. 250 m szerokości. Jednakże wśród nazw polnych, rejestrowanych w Kamionnej przez ks. Laudowicza w 1901 r. brakuje nazwy adekwatnej dla tego akwenu. Z kolei ks. Kozierowski, znany onomasta, lokalizował Kamionną u jeziora pewnie niegdyś Kamieniem zwanego. Nazwę tę zapewne nie tyle odnalazł, co wyspekulował, sugerując jakby, że to od tego jeziora pochodzi nazwa miejscowości i rzeki. Miejscowość po raz pierwszy wspomniana została w 1261 r. jako Camone, w 1397 r. – Camona, 1413, 1422, 1424, 1425 r. – Camyona, w 1426 r. – Camona, Camiona, w 1428 r. – Kamana, w 1508 r. – Kamynna, w 1510 r. – Camyona, w 1521 r. – Kamien, w 1580 r. – Kamiona, w 1645 (mapa Freudenhamera) – Kamiona, w 1725 r. – Kamionna. K. Rymut przypuszcza, że do XVI w. nazwa miejscowości brzmiała Kamiona i pochodziła od przymiotnika kamiony, który w późniejszym czasie przybrał formę kamienny. Nie wykluczone, że nazwa wsi pochodzi od rzeki. Zgodnie z tradycją przymiotnik brzmi kamioński

Już w 1425 r. pojawił się zapis Kame, który antycypował niem. formę n. Kähme. W 1713 r. i później po niemiecki pisano nawet Cham. Forma polska okazała się żywotniejsza, bowiem jeszcze w spisie urzędowym z 1890 był odsyłacz Kamionna siehe Kähme. Niem. nazwa ma brzmienie podobne do rzeczownika der Kahm = «pleśń (na płynach)».

Herb dawnego miasta był odmianą herbu Nałącz, którym pieczętowali się m. in. Prusimscy, a wcześniej Kamieńscy. Wg Niesieckiego, była to binda podwójna biała w sferę albo koło ułożona, w czerwonym polu, której końce na krzyż ułożone. [...] Pospoliciej jednak [...] kładą białą bindę w koło zawinioną i zawiązaną, w polu czerwonym. W herbie miasta przez bindę tę, czyli zawój z przepaski, przełożony był klucz.

Pierwszymi współwłaścicielami wsi byli Dobrogost z Kamionnej, Kamieński, występujący w latach 1390-1426 i jego brat Niemierza z Kamionnej, Kamieński – w latach 1390-1415, obaj zapewne herbu Nałęcz. W 1422 r. jakieś sumy na Kamionnie posiadał też Dobrogost z Kolna. W 1429 r. pełnomocnik podkom. kaliskiego Dobrogosta z Szamotuł przedłożył dokument nabycia [litera resignatoria] trzecich części miasteczka Kamionna, wsi Skrzydlewo i Gorzyń, zaś woźny pozwał wszystkich, którzy by rościli sobie prawo bliższości do tych dóbr, a ponieważ nikt nie stanął przed sądem, przeto są nadał dokumentowi stałą moc. Szamotulscy tych dóbr jednak nie utrzymali, ale śladem ich przejściowej własności jest prawdopodobnie czynsz na rzecz szpitala pod Szamotułami w wysokości 4 grzywien, płacony jeszcze w 1460 r.

Począwszy jednak od braci Dobrogosta i Niemierza wykształciły się tu dwie dziedziny. Jedną z nich posiadał wspomniany Dobrogost, który w 1424 r. pisał się także ze Skrzydlewa († ok. 1426). W latach 1427-35 występuje wdowa po nim, Wichna, w towarzystwie Mikołaja i Andrzeja, zapewne ich synów. Andrzej Kamieński w 1443 r. pisał się ze Skrzydlewa, natomiast Mikołaj Kamieński, choć w 1435 r. pisał się jako Nic. Crzydlowsky, był w 1440 r. dziedzicem w Gorzynie († po 1448 r.). Potomkami jednego z nich byli bracia Jan, Stanisław i Marcin, którzy w 1472 r. dokonali podziału dóbr po ojcu i matce w Gorzyniu i Skrzydlewie. Jan Kamieński, Gorzeński, znany od 1467 r. jako pleban w Kamionnej, zm. w 1476 r.

Zapewne potomkiem i sukcesorem Niemierzy był Sędziwój (Trycz) z Kamionnej [Sandiwogio de Camyona], który w latach 1424-25 wystąpił co najmniej trzykrotnie w otoczeniu strarosty generalnego Wielkopolski Sędziwoja Ostroroga jako świadek jego dokumentów. W tej samej roli pojawił się w 1426 r. Jan z Kamionnej, Kamieński [Johanne de Camona, Joanne de Camiona], brat albo syn Sędziwoja, wspomniany jeszcze w 1447 r. z braćmi Stanisławem i Markiem. W 1427 r. Jan procesował się z Wichną, wdową po Dobrogoście, a w 1434 r. na dwóch częściach swoich dóbr w Kamionnej, Skrzydlewie i Gorzyniu zapisał żonie Jadwidze po 100 grzywien posagu i wiana.

Od 1461 r. występuje Mikołaj z Kamionnej, Kamieński, Kamieniecki, a także Strykowski, któremu z ostrożności badawczej przypisuje się czyny do 1489 r., choć zapewne jest on tożsamy z Mikołajem Kamieńskim, występującym w latach 1510-23, skoro tradycja przypisuje mu fundacje kościoła w Kamionnej ok. 1499 r. Nie był on jednak opatem bledzewskim, jak chce ta sama tradycja, bo takiego nie zna poczet opatów. Mikołaj posiadał ½ Kamionnej, druga część należała do Dobrogosta, który był tu też plebanem. Mikołaj już przed 1461 r. ożenił się z Dorotą. Ich synem mógł być Jerzy, wspomniany w 1492 r. jako student w Krakowie. Drugą żoną Mikołaja była Barbara, której w 1489 r. zapisał po 300 zł posagu i wiana na ½ m. Kamionna, należnej mu z działów z bratem. Z tego związku mógł pochodzić Piotr, wspomniany w 1522 r. jako tutejszy pleban, a następnie opat w Bledzewie († 1575). Kolejnym właścicielem miasteczka był więc Piotr Kamieński, w 1525 r. wspomniany został Jan Kamiński, może tożsamy z właścicielem browaru w 1582 r. W 1580 r., a więc już po śmierci Piotra Kamieńskiego, płatnikiem poboru z miasteczka był Maciej Bylęcki, w 1583 r. – Andrzej Krzyszkowski, zapewne spokrewniony z dziedzicami Mnichów i Miłostowa.

W następnych półwieczu miasteczko przeszło na własność Prusimskich z Kolna, także herbu Nałęcz. W 1638 r. właścicielem był Krzysztof Prusimski, w 1642 r. z Kolna. a w 1701 r. – Ludwik Prusimski.

W Kamionnej znajdowało się też wójtostwo, czyli sołectwo lenne, wspomniane po raz pierwszy w 1402 r., gdy wystąpiła pani Dzierżka, niegdyś wójt [advocata] w Kamionnej, może wdowa po wójcie, teraz żona „seniora” w Szamotułach. Wójtostwo musiało być nadawane w częściach, bo w 1411 r. wójtem był Wszegniew, w 1412 r. – Mroczek, a jednocześnie wójtowa [advocatissa] Agnieszka z Kamionnej procesowała się z Dziersławem i Mikołajem z Kurska o zabicie jej męża. W 1523 r. wójt Mikołaj Chraplewski zakupił od Mikołaja Kamieńskiego 7 łanów kmiecych, w tym 3 opuszczone, oraz pewne świadczenia od mieszczan. Wywodził się on zapewne z Chraplewa, a w 1530 r. był dziedzicem w Goraju. Nie wiemy, czy i kiedy wójtostwo, z którym wiązały się prawa sądownicze, zostało wykupione przez magistrat miasteczka

Pamiątką po dawnym miasteczku jest zachowany plan ulic z czworobocznym rynkiem. Niegdyś Kamionna zamieszkiwana była przez mieszczan, kmieci i zagrodników. Istnieją ślady odrabiania pańszczyzny na folwarku dworskim. Obowiązek ten utrzymany został w przywileju z 1638 r. W 1523 r. wspomniano tu 7 łanów kmiecych, w tym 4 osiadłe, w 1580 r. – 8 łanów, 1582 r. – 16 półłanów i 3 komorników. W 1890 r. gmina obejmowała 1075 ha pow., w tym 714 ha roli i 100 ha łąk, w 1908 r. – 1076 ha. W 1905 r. spisano tu 207 gospodarstw domowych.

W 1811 r. miasteczko składało się z  85 domów, w 1837 r. było jednak już tylko 70, a w 1846 r. – 80. W  1871 r. ich liczba wzrosła do  85, w 1885 r. – 88, a w 1905 r. – 107. W 1945 r. wieś straciła 26 budynków mieszkalnych i gospodarczych. W 1982 r. wieś obejmowała 106 zabudowań. W 1811 r. mieszkało tu 440 osób, w 1816 r. – 420, ale w 1837 r. – już 635; w 1841 r. – 606, w 1843 r. – 616, w 1871 r. – 766, w 1885 r. – 835, w 1905 r. – aż 908. W 1961 r. wieś liczyła  549 mieszkańców, w 1970 r. spisano tu 545 osoby, w 1978 r.  – 530, a w 1988 r.  – 504. W 2003 r. mieszkało tu 498 osób. Wieś była katolicka i chociaż po 1635 r. do Wielkopolski zaczęli napływać protestanci wygnani ze Śląska, a przywilej dla Kamionnej z 1642 r. ustalał nawet kary dla osób, które przeszkadzałyby protestantom w praktykach religijnych, uchodziła za polską W XVIII w. był tu sąd o znacznych kompetencjach, zw. sądem polskim, a więc katolickim. Został on w 1713 r. wezwany przez protestanckiego właściciela Muchocina w celu osądzenia rzekomej czarownicy, której nie chciał skazać sąd m-dzki. W 1871 r. mieszkało tu tylko 93 protestantów, którzy stanowili 12,1% mieszkańców, w 1885 r. – 166 (19,9%), w 1905 r. – 107 (11,8%). Wszyscy protestanci byli w 1905 r. Niemcami, natomiast aż 660 katolików (72,7%) uważało się za Polaków. Mieszkali tu też wyznawcy innych religii chrześcijańskich (1885 r. – 7, 1905 r. – 6). Na przełomie XIX i XX w. były tu śladowe ilości wyznawców judaizmu. W 1871 r. było 7 Żydów, w 1885 r. – 2, w 1905 r. nikt nie przyznawał się do wyznania judaistycznego. Żydzi nie zostawili tu żadnych śladów obecności, poza n. łąki Żydowskie błoto, wspomnianej w 1901 r.

O tradycjach handlowych miasteczka świadczą nie tylko dawne podatki. W 1846 r. odbywały się tu 4 jarmarki kramne i na bydło: 22 marca, 18 kwietnia, 20 czerwca i 19 września, tyle samo jeszcze w latach 80. XIX w. (do 1873 ?). W 1582 r. mieszkało tu 3 szewców, 2 krawców, kowal, rzeźnik, kuśnierz. W 1582 r. wspomniano browar. W końcu XIX w. w okolicy dawnego miasteczka były dwie gorzelnie

Młyn znajdował się w dolinie Kamionki, 200 m na pn.-zach. od wsi. Jego tradycje sięgają XVI w. W 1508 i 1582 r. wspomniano młyn o 2 kołach. Na mapach rejestrowany od końca XVIII w. po lata międzywojenne. W 1837 r. w 1 budynku mieszkało 15 osób. W latach 40. XX wieku wspomniany został młyn parowy. Budynek z I poł. XIX w. został przebudowany w latach 70.

W 1580 r. w podziale Lewic wspomniano drogę Kamieńską. Jest to obecnie droga (dawniej woj. nr 11524) Kamionna – Tuczępy - Kaliska. Inne drogi z Kamionnej też miały charakter lokalny. Ich śladem jest też droga (dawniej 11525) ze Starego Zatomia przez Kolno. Dopiero w 1833 r. przystąpiono do budowy szosy z Kostrzyna do Poznania, którą ukończono przed 1849 r. Była to szosa państwowa o niższym standardzie utrzymania. W 1846 r. określono ją jako gościniec bity berliński, w końcu XIX w. – gościniec poznańsko - berliński, przed 1920 r. – Reichstraße 114. Obecnie jest do droga krajowa nr 24 do Pniew. Na nowej drodze uruchomiono pocztę osobową, jednakże już w 1846 podawano, iż stacja tutejsza pocztowa przeniesiona została do Gorzynia. Jednakże już za mapie połączeń pocztowych z 1851 r. Kamionna znowu była stacją między Skwierzyną a Pniewami.

Parafia. Wieś leży na historycznym obszarze diec. poznańskiej. Parafia istnieje od co najmniej 1405 r. W 1510 r. należała do dekanatu wroneckiego, w XIX w. – lwóweckiego. Patronat należał każdorazowo do dziedziców miasteczka. W II poł. XIX w. (po 1873 r.?) został przejęty przez rząd pruski. W 1883 r. Sąd Rzeszy w Lipsku rozliczył ciężary patronackie między patrona i parafię. Wg wizytacji z lat 1603-07 pleban miał 1½ łana roli, ogród i łąki w różnych miejscach, podobnie jak w 1580 r. w mieście i we wsiach parafii pobierał meszne od osiadłych łanów kmiecych. W 1901 r. znany był jeszcze staw Proboszczowskie jezioro.

Już w XV w. kościół posiadał dwie altarie (chodzi ołtarze boczne i ich beneficja). Ołtarz św. Mikołaja i Barbary powstał przed 1581 r. i był – jak można się domyślić – fundacją Mikołaja Kamieńskiego i jego drugiej żony Barbary. W 1484 r. wspomniana została altaria św. Andrzeja. Tymczasem już w l. 1476-87 proboszcz Klemens był jednocześnie altarystą nieznanej z tytułu altarii. Ok. 1631 r. mieszczanie ufundowali i uposażyli altarię pd. wezwaniem świętych Aniołów Stróżów [SS Angelorum Custod.], istniejącą jeszcze w 1888 r.

Jako ośrodek administracyjny, wspomniany w 1261 r., Kamionna miała kościół zapewne już w XIII w., aczkolwiek schematyzmy kościelne, zapewne w ślad za Kozierowskim, datują fundację na wiek XII, a nawet XI! W 1481 i 1603 r. kościół p. w. Narodzenia NMP, w 1641 r. – Wniebowzięcia NMP, pod takim też tytułem wspomniane w 1859 r., jednakże w Schematyzmie z 1888 potwierdzono pierwotne wezwanie kościoła, które obowiązuje do dziś.

Pierwszy, a ściślej przedostatni kościół był z drewna i został rozebrany przed końcem XV. w. Ok. 1499 r. zbudowana została nowa świątynia z cegły palonej[1]. Wznosi się ona na skraju głębokiej doliny Kamionki i jest budowlą orientowaną. W opisie Kozierowskiego, to jednonawowy przybytek, 9, 10 m w świetle szeroki, 6 przęseł długi, wewnątrz 36,50 m długi, 10 m wysoki z gwiaździstym sklepieniem i wieżą, ozdobne są szczyty przy węższych stronach kościoła. W ścianach tkwią wmurowane kule kamienne z okresu wojen szwedzkich. To z tego powodu kościół popadł w ruinę, o czym wspomina opis z 1863 r. iż rodzina Prusimskich kościół tutejszy czasem i niedbalstwem zrujnowany naprawiła. Remont z XVII w., jak i odnowa z 1934 r. nie zatarły gotyckiego stylu budowli, która charakteryzuje się trzema portalami ostrołukowymi. Z zachodniej jednak ściany szczytowej zachowała się tylko dolna kondygnacja. Wieża dzwonnica, zwieńczona ceglanym hełmem, posiada dzwon z XVI wieku.

Do najstarszego wyposażenia należą późnogotyckie stalle z XVI w., a także część rzeźb z tego okresu. Sam barokowy ołtarz główny datowany jest na II poł. XVII w., kurdybanowe antepedium z XVIII w. Rokokowa ambona wykonana została w 1776 r. Ponadto kilka zabytkowych obrazów, w tym Matki Bożej z Dzieciątkiem (XVII w.) i Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej (XVIII w.).

W XVII w. miasteczko posiadało też drugi kościół pw. św. Mikołaja. Znajdował się on zapewne na przedmieściu ku wsi Prusim, był z drewna i nie poświęcony. Odprawiano tu zwykle raz w tydzień mszą ś. o ś. Mikołaju. Rozebrano go ok. 1689[2], a pleban ówczesny spalił zeń drzewo.

Początków parafii kat. szuka się aż w XII w., aczkolwiek potwierdzona w dokumentach jest dopiero od 1405 r. O starożytności fundacji świadczyć może, jak podkreślał Nowacki, jej rozległość, skoro w XVI w. mimo Reformacji obejmowała aż 13 miejscowości. W 1580 r. do parafii Kamionna oprócz miasteczka należały też wsie Tuczępy, Gralewo, Głażewo, Dormowo, Skrzydlewo, Gorzyń, Gorzycko, Bielsko, Kolno, Popowo, Prusim, Mnichy. W takim kształcie dotrwała do końca XIX w. Bielsko jeszcze w 1888 r. przypisane było do parafii w Kamionnej, zaś Gorzycko jeszcze w 1908 r. Parafię uzupełniają nowsze przysiółki.

Znane przed wojną księgi kościelne sięgały roku 1700 r. Jednakże już w 1632 r. powstało bractwo różańcowe [Confratern. SS Rosarii B.M.V.], istniejące jeszcze w 1888 r. Opis z 1863 wspomina też bractwo Anioła Stróża, związane zapewne z altarią tego tytułu. Szpital (zakład opieki nad starcami) wspomniany w 1725 r., gdy nie miał żadnego funduszu, prócz trzech małych ogródków, leżących ku lasowi, zwanemu Modla. W 1877 r. parafia liczyła 2681 dusz, w 1888 r. – 2642, w 1985 r. – 2800.

Pierwszym znanym proboszczem był Bartłomiej z Goraja, Gorajski, który w 1405 r. procesował się ze Stanisławem z Kolna o zapis 3 grzywien w testamencie (jego ojca?) na zakup kielicha do kościoła w Kamionnej. Bartłomiej wystąpił jeszcze w 1410 r. W latach 1417-33 parafią zarządzał Andrzej Szczodrowski. W 1434 r. wspomniani zostali Jan, minister ecclesie w Kamionnej i tamtejszy wikariusz Piotr. W l. 1437-56 proboszczem był Jan Koleński, syn Dobrogosta z Kolna, w l. 1457-63 – Jan Strzałkowski, który w 1461 r. procesował się kmieciami z Gralewa i Tuczęp, a w 1464 r. wspomniany został na plebani Bartłomiej Dobiszewski, kanonik poznański. W 1467 r. plebanię objął Jan Kamieński vel Gorzyński († 1476), brat Stanisława i Marcina, właścicieli Skrzydlewa i Gorzynia. Jego następcą został altarysta Klemens, którego w 1487 r. zastąpił Dobrogost Kamieński, brat patrona Mikołaja Kamieńskiego, wymieniany w dokumentach do 1504 r. Od co najmniej 1508 r. do 1520 proboszczem był Andrzej Bi(e)niński. W latach 1522-52 parafia należała do dziedzica miasteczka Piotra Kamieńskiego, którego w 1522 r. (podczas studiów w Krakowie) zastępował wikariusz Maciej. On to zagroził poddanym z Prusimia ekskomuniką z powodu zaległych opłat. Kamińskiego zastąpił w 1552 r. Jan Powodowski, który w 1557 r. odszedł na proboszcza kapitualnego w Poznaniu. W 1558 r. proboszczem został Gabriel Kamieński († 1573). W latach 1573-79 duszpasterzem był Walentyn ze Skrzynna, a w latach 1580-1616 – Tomasz z Powidza.

Przed 1840 r. proboszczem z tytułem prepozyta [Praepositus Kamion.] został Michaël Westfal [Westphal] (* 3.01.1787, wyśw. 23.09.1810, reszta danych na nagrobku nieczytelna), wspomniany jeszcze w 1849 r., zm. na urzędzie i pochowany przy kościele. W okresie tzw. Kulturkampfu ok. 1875 r. proboszczem tzw. rządowym został ks. Kicka ze Śląska, ekskomunikowany za to przez tajnego delegata biskupiego. Wcześniej odszedł z parafii wikary, ks. Drążkowski, który nie chciał współpracować z Kicką. Na skutek tego parafia zawakowała i jeszcze w 1888 r. znajdowała się pod opieką kuratusa Feliksa Laudowicza z Kwilcza. Wcześniej zapewne działał tu tajnie jako członek Związku Misyjnego Kleru. Na pocz. XX w. proboszczem był Michał Łukowski (* 19.09.1864, † 14.01.1938 r., pochowany przy kościele). Jego miejsce zajął ks. dziekan Józef Tomasz Braun († 30.08.1938). Ostatnim przedwojennym proboszczem był Kazimierz Hundt [Hund], który zginął 1.05.1942 r.w obozie w Dachau.

W 1981 r. parafie objął Jan Buszkiewicz (* 7.11.1940, wyśw. w 1966 r. w Poznaniu). W 1989 r. wystąpił tu kanonik Jan Jarzembowski (wyśw. w 1972 r.).

Cmentarz przykościelny został zlikwidowany podczas jednego z remontów kościoła. Resztki zmarłych umieszczono w jednej zbiorowej mogile. Obok niej znajdują się groby trzech proboszczów: M. Westfala, M. Łukowskiego i J. Brauna. W 1945 r. przy kościele pochowano 2 żołnierzy sowieckich. W 1950 r. ich prochy przeniesiono na cmentarz w Skwierzynie.

Szkoła w Kamionnej wspomniana już w 1434 r. Jej rektorem był kapłan imieniem Jan, być może także altarysta [minister ecclesie], który znajdował się w konflikcie z krewkim wikarym Piotrem. Wikary zranił Jana w jego szkole [in scola ipsius ministri] w obecności uczniów [scolares], kiedy indziej inny kapłan powstrzymał wikarego przed popełnieniem morderstwa, a kiedy Jan namawiał uczniów, by oskarżyli wikarego o pobicie, ten zranił rektora jeszcze raz. Poszkodowany wytoczył Piotrowi proces. Wielu mieszkańców Kamionnej już w XV w. studiowało w Krakowie. W 1490 r. studentem był Maciej, syn Wojciecha z Kamionnej., a w 1492 r. – Jerzy, s. Mikołaja (może syn dziedzica?). W 1521 r. w Krakowie studiował Michał syn Marcina z Kamionnej, a w 1522 r. – Piotr, syn Mikołaja z Kamionnej, może dziedzica albo wójta Mikołaja Chraplewskiego. W końcu XIX w. była tu szkoła elementarna kilkuklasowa, symultaniczna, w której zatrudniono również nauczyciela ewangelickiego. Mimo to w 1871 r. w Kamionnej było nadal 113 analfabetów. W 1880 r. szkołę tę ukończył Wiktor Gładysz (1866-1951), późniejszy kupiec poznański z Brzezich Łąk. Szkołę polską na nowo zorganizował w 1945 r. Stanisław Knak. 15.09.1963 r. otwarto tu nową szkołę – 1000-latkę. W latach 60. stała się ona szkołą 8-klasową, w latach 70. – filią Zbiorczej Szkoły Gminnej w M-dzie, od 1977 r. – Zbiorcza Szkoła Gminna z filią w Mnichach, obecnie jest tu Zespół Szkolno - Przedszkolny. Od roku 1959 r. istniała we wsi szkoła przysposobienia rolniczego.

Od 7.01.1919 r. wieś znajdowała się na linii walk powstańczych. 16.01. Niemcy wspierani ogniem artylerii wyparli powstańców ze wsi. Brawurowy atak powstańców pod dow. aspiranta Adama Kowalczyka i kompanii z Kwilcza zmusił Heimatschutz do panicznej ucieczki. Niemcy zostawili wielką ilość karabinów i amunicji, dwa ciężkie karabiny maszynowe, rannych i poległych. Zwycięstwo to przesunęło pozycje powstańców bliżej M-du i umocniło. W okresie międzywojennym pamięć poległych uczczono pomnikiem. 7.01.1967 r. odsłonięto przy szkole nowy pomnik ku czci poległych za wolność ojczyzny w latach 1918-19 i 1939-45. 27/28.01.1945 r. wieś została wyzwolona przez oddziały 8 Agw.

Częścią wsi pozostaje Kamionna Folwark, zwana też Mocbergiem. Przysiółek położony jest 1,5 km na pn. od wsi. Jeszcze w 1890 r. była to własność królewskiej domeny w Kolnie. W poprzednich stuleciach należał do właścicieli miasteczka. Być może początkiem folwarku było 7 łanów, które w 1523 r. Mikołaj Kamieński sprzedał wójtowi Mikołajowi Chraplewskiemu wraz z świadczeniami od mieszczan. W 1846 r. wspomniany jako Kamionna fol., w 1890 r. i później pod niem. n. Motzberg. Na powojennych mapach miejsce to nie wyróżniane odrębną nazwą, z wyjątkiem mapy z 1982 r., gdzie pod spolszczoną n. Mocberg. W 1837 r. były tu jeszcze 3 dymy, ok. 1885 r. i później – tylko 1. W 1837 r. mieszkało tu 28 osób, w 1885 r. – 9, w 1905 r. – 35. Obecnie (2003 r.) znów zamieszkują tu 23 osoby.

Wiktorowo, dawna kolonia, obecnie część Kamionnej, leżąca 2 km na pn.-zach. od wsi. Główna część osady znajdowała się dawniej po pn.-wsch. stronie j-ra Zrucim, obecnie istnieje tylko wybudowanie znajdujące się 0,5 km na pd.-zach. od jeziora, przy linii kolejowej do Poznania. Geneza nazwy nie ustalona, zapewne od imienia założyciela. Urzędowo w 1885 r. Victorowo, w 1905 r. – Viktorowo. Nazwa wróciła na powojennych mapach. Do 1873 r. była to kolonia w domenie rządowej w Kolnie, następnie samodzielna gmina wiejska, która później wyludniła się. Jeszcze w 1905 r. miała 101,6 ha pow. W 1837 r. były tu 4 dymy, w 1885 r. – 3 domy, 1905 r. – 2. W 1837 r. odnotowano tu 32 dusze, w 1885 r. aż 36 mieszkańców, w 1905 r. – już tylko 15. W 2003 r. osada znów liczyła 16 osób 


[1] Wg wizytacji z 1781 r., kościół w K., jak podają, został wzniesiony przez Mikołaja Kamieńskiego, dziedzica w K. i opata bledzewskiego, a jego budowa została ukończona ok. 1499 r. Informacja ta została powtórzona jako pewna przez Łukaszewicza [Opis-1863], następnie przez Korytkowskiego w1888 r. i Kozierowskiego, powielają ją leksykony i przewodniki, tymczasem opat tego nazwiska nie jest znany wykazom klasztornym. Fundacja kościoła była zapewne dziełem Mikołaja [à 5a], któremu tradycja przypisała później splendory należne następcy i synowi (?), Piotrowi Kamieńskiemu, który rzeczywiście był opatem.

[2] Informację tę podaje protokół wizytacji Libowicza z 1725 r., datując rozbiórkę o 36 lat wcześniej. Fragment ten cytuje Opis-1863 r., tymczasem SGKP, a w ślad za nim Kozierowski, nie zważając, iż to cytat, odjęli te lata od daty wydania I tomu pracy Łukszewicza, stąd rok 1822.

*opracowane na podstawie: "Monografia Międzychodu" Jerzy Zysnarski, lipiec 2005

  • 10 614
    LICZBA LUDNOŚCI MIASTA
  • 6,98
    POWIERZCHNIA MIASTA W KM2
  • 1378
    UZYSKANIE PRAW MIEJSKICH
  • 18 633
    LICZBA LUDNOŚCI GMINY
  • 306,25
    POWIERZCHNIA GMINY W KM2